ورزش و فعالیت بدنی یکی از ابزارهای اصلی ارتقای سلامت روان در جمعیت عمومی است؛ اما در افراد دارای معلولیت، این نقش دوچندان اهمیت پیدا می‌کند. بر اساس مطالعات جدید، ورزش تطبیقی نه‌تنها به تقویت توان جسمی کمک می‌کند، بلکه یک مداخلهٔ روان‌شناختی مؤثر برای بهبود هیجانات، افزایش اعتمادبه‌نفس و تقویت مشارکت اجتماعی است.

 ۱. تأثیر ورزش بر کاهش اضطراب و افسردگی پژوهش‌های منتشرشده در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که فعالیت بدنی سازگار با توانایی‌های فرد، به‌طور معناداری باعث کاهش اضطراب، افسردگی و استرس می‌شود. مکانیسم این اثر شامل: • افزایش ترشح اندورفین و سروتونین • بهبود کیفیت خواب • تقویت حس کنترل و تسلط بر بدن است. مطالعهٔ Jacinto و همکاران (2023) نشان می‌دهد ورزش در افراد دارای معلولیت می‌تواند تا ۳۰٪ کاهش علائم افسردگی ایجاد کند.  

۲. تقویت عزت‌نفس، خودکارآمدی و هویت فردی ورزش تجربه‌ی پیشرفت، غلبه بر محدودیت‌ها و دستیابی به اهداف کوچک و بزرگ را فراهم می‌کند. این تجربه‌ها مطابق نظریه‌های روان‌شناسی مثبت‌گرا باعث افزایش: • خودباوری • اعتمادبه‌نفس • عزت‌نفس می‌شوند. پژوهش Isidoro-Cabañas et al. (2023) نشان داد شرکت در ورزش‌های تطبیقی باعث افزایش معنادار کیفیت زندگی روانی–اجتماعی می‌شود.  

۳. کاهش انزوای اجتماعی و ارتقای مشارکت اجتماعی ورزش یکی از قوی‌ترین ابزارهای اجتماعی‌سازی است. افراد دارای معلولیت، به‌ویژه در جامعه ایران، گاهی با موانعی مانند انزوا، مشارکت کم و کمبود فرصت‌های اجتماعی مواجه‌اند. برنامه‌های ورزشی گروهی با ایجاد • روابط حمایتی، • تعامل همسالان، • حس تعلق و پذیرش، باعث بهبود قابل‌توجه سلامت روان و انگیزش اجتماعی می‌شود.  

۴. نقش ورزش در تنظیم هیجان و افزایش تاب‌آوری روانی فعالیت بدنی منظم، مهارت‌های تنظیم هیجان را تقویت کرده و موجب افزایش تاب‌آوری و توان سازگاری فرد با چالش‌های روزمره می‌شود. ورزش به‌عنوان یک استراتژی «تنظیم هیجان» در مطالعات روان‌شناسی شناخته شده و ابزار مؤثری برای مدیریت خشم، اضطراب و تنش‌های روزانه است.  

۵. پیشنهادهای کاربردی برای توسعه ورزش معلولین برای بیشترین اثر روان‌شناختی، لازم است برنامه‌ها: • متناسب‌سازی شده با نوع معلولیت باشند، • توسط مربیان آموزش‌دیده در روان‌شناسی ورزشی اجرا شوند، • جذاب، هدف‌مند و تدریجی طراحی شوند، • به‌صورت گروهی برای تقویت روابط اجتماعی برگزار شوند.  

نتیجه‌گیری ورزش برای افراد دارای معلولیت یک مداخلهٔ تکمیلی مهم در کنار خدمات توان‌بخشی است. از منظر روان‌شناسی ورزشی، ورزش نه‌تنها باعث بهبود عملکرد جسمی می‌شود، بلکه کیفیت زندگی، امید، عزت‌نفس و سلامت روانی را نیز به شکل چشمگیری ارتقا می‌دهد. توسعهٔ ورزش‌های تطبیقی و فراهم‌سازی امکانات برابر، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای حمایت از این گروه در جامعه است.

فاطیما یوسفیان _ مسئول کمیته روانشناسی هیات پزشکی ورزشی استان هرمزگان